جزوه درس نظریه های تربیتی مکاتب فلسفی

بخشی از متن فایل
فلسفه و آموزش و پرورش
در طول تاریخ به ویژه در سال های اخیر، تعلیم و تربیت موضوع مناقشات و تعارضات زیادی بوده است. از بسیاری جهات، وجود دیدگاه
های متفاوت نشانهای از سرزندگی است. مدرسه به عنوان نهادی اجتماعی کانون تعارضات است. توصیههای فراونی برای اصلاح مدرسه
به عمل آمده است. برخی حتی پیشنهاد کردهاند که مدرسه به عنوان نهاد اولیه تربیتی باید کنار نهاده شود. بعضی دیگر برآنند که
مدرسه باید عامدانه ارزشهای مذهبی و معنوی را به کودکان منتقل کند. دیگران خواستار آشنایی متعلمان با نظم و قانونند. بعضی از
مصلحان اظهار داشتهاند که مدرسه باید به فضایل عقلانی، به علوم و معارف نظری، یا به آموزش و پرورش بنیادی رجعت کند. دیگران
مدارس به عنوان عواملی برای نقادی اجتماعی یا دستافزارهایی برای آغاز اصلاحات اجتماعی و سیاسی در نظر میگیرند.
در ورای هر یک از این پیشنهادهایی که برای اصلاح مدرسه طرح میشود، مفروضاتی درباره ماهیت عالم، زندگی بنی آدم، و
جامعه نهفته است. با امعان نظر درباره این مفروضات با توجه به خاستگاه فلسفیشان، میتوان شقوق مختلف آموزش و پرورش را کاوید
و روشن ساخت.
برای معلمان ارزشمند است که با فلسفههای مختلف آموزش و پرورش آشنا شوند و برنامههای درسی و روشهای تدریس را در
ارتباط با دیدگاههای فلسفی خاص آنها شناسایی کنند. این قابلیت به مربیان کمک میکند تا خط مشیها و برنامههای آموزش و
پرورش را مورد نقد و بررسی قرار دهند. وقتی که مربیان از تشخیص چشماندازهای ایدئولوژیک و فلسفی که منشأ اصلاحات پیشنهای
به شمار میآیند، ناتوان باشند، از نظر حرفهای نه قادر خواهند بود پیشنهادها را نقادی کنند، و نه در عمل به کار بندند.
معلمان در نخستین تجربههای حرفهای خود از فرصت کافی برای اندیشیدن دربارهی ملازمههای کلی و نظری حضور خویش د
رمدرسه بهره مند نیستند.
هنگامی که معلم درباره نقش خویش به تأمل میپردازد، دل مشغولی خود را نسبت به اموری که فوریت عملی دارند رها
ساخته، درباره نظریهای که قوام و دوام عمل تربیت به آن وابسته است، به تفکر میپردازد.
تقسیمات فلسفه
از آنجا که آموزش و پرورش ابزار نیرومندی برای شکل بخشیدن به زندگانی فردی و نظام اجتماعی است، بنابراین مستلزم تلفیق دقیق
نظریه و عمل است. نظریه بدون عمل ناکافی است و عملی که از هدایت نظریه بیبهره باشد راه به جایی نمیبرد.
نحوه برخورد معلمان با دانشآموزان به طرز تصور آنان از ماهیت انسان بستگی دارد. دیدگاهی که فرد درباره واقعیت دارد،
درک او را از واقعیت تعین میبخشد. وقتی که معلم مفهوم واقعیت و ماهیت انسان و جامعه را مورد تأمل قرار میدهد، درباره آموزش و
پرورش فیلسوفانه میاندیشد.
فلسفه در مفهوم بسیار کلی شامل تلاش انسان در جهت اندیشه نظری، تأملی و نظامدار درباره جهان و رابطه انسان با آن است
که دارای قسمتهای ذیل است.
متافیزیک
یعنی مطالعه ماهیت واقعیت غایی، شامل نظریهپردازی درباره وجود است. سؤال مطروحه در آن چنین است: پس از کنار
نهادن همه امور عرضی زندگی، چه چیزهایی به راستی واقعیاند؟ باورهای ما درباره ماهیت واقعیت، تعیین کننده چگونگی
درک ما از روابطمان با جهان و جامعه انسانی است. این باورها، هم مهمترین پرسشهای ما را مطرح میکنند (کدامین امور
واقعی و کدامین غیر واقعیاند؟) و هم مبدأ تهیه پاسخ برای این سؤالات هستند. آیا جهان هستی قلمروی روحانی دارد یا
آنکه واقعیت مادی است؟ آیا جهان در ذات خود هدفمند است یا آنکه ما اهداف را خود میآفرینیم؟
مکاتب فلسفی و آراء تربیتی ۲
فلاسفه در نظریه پردازی خود درباره واقعیت به استنتاجهای گوناگونی دست یافتهاند در حالی که فرد ایدئالیست
واقعیت را به صورت روحی یا غیرمادی تعریف میکند. فیلسوف واقعگرا آن را به صورت نظامی از اعیان در نظر میگیرد که
مستقل از ذهن انسان وجود دارد به عکس فیلسوف عملگرا معتقد است که تجربه اساس تصور انسان از واقعیت است.
متافیزیک از طرق بسیاری به نظریهپردازی و عمل آموزش و پرورش مربوط میشود. موضوعات، تجارب و مهارتهایی
که در برنامه درسی گنجانده میشوند، نماینده مفهوم واقعیت از دیدگاه جامعهای هستند که نظام آموزشی را بر پا میدارد.
بخش عمدهای از آموزش و پرورش رسمی نمودار تلاش برنامهریزان، معلمان و نویسندگان متون درسی برای توصیف
جنبههای خاصی از واقعیت برای دانشآموزان است.
معرفتشناسی
معرفتشناسی یا نظریه دانش و شناخت، برای مربیان اهمیتی حیاتی دارد. معرفتشناسی که بنیادهای معرفت را تعریف
میکند، سؤالهای مهمی را مطرح میکند از قبیل: ۱ (راه دستیابی ما به معرفت کدام است؟ ۲ (معرفت خود را درباره جهان
و جامعه انسانی بر کدام فرایند شناخت بنا میکنیم؟ ۳ (ادعاهای خود را درباره حقیقت بر چه ضابطهای استوار میسازیم؟ ۴ (
خاستگاه ادعاهای ما درباره معرفت چیست: وحی الهی، شواهد عینی، یا تجربههای شخصی و ذهنی؟
معرفتشناسی که با مفاهیم کلی و بنیادین شناخت سروکار دارد، با روشهای تدریس و یادگیری رابطه نزدیکی دارد.
اگزیستانسیالیسم که مکتبی به شدت ذهنگراست ریشه معرفت را در ادراک شهودی شخص از نیازها و حالات روانشناختی
خویش جستجو میکند.
معرفتشناسی که با مفاهیم کلی و بنیادی شناخت سرو کار دارد، با روشهای تدریس و یادگیری رابطه نزدیکی دارد.
مثلاً فرد ایدئالیست ممکن است بر این باور باشد که حصول معرفت یا فرآیند شناخت در حقیقت شامل یا آوری ایدههایی
است که به صورت نهفته در ذهن وجود دارند، روش مناسب آموزش و پرورش از نظر ایدئالیست ها گفت و شنود سقراطی
است که طی آن معلم سعی دارد ضمن طرح پرسشهای روشنگرانه، ایدههای نهان دانشآموز را به ضمیر آگاه او فرا خواند.
ارزش شناسی
به بحث درباره نظریه ارزش میپردازد و در صدد است تا آنچه را که اخلاقاً خیر و صحیح است توصیه نماید. اخلاق و
زیباییشناسی بخشهای ارزششناسی را تشکیل میدهند. اخلاق ارزشهای معنوی و منش را به روش فلسفی مورد مطالعه
قرار میدهد. زیباییشناسی ارزشها را در قلمرو زیبایی و هنر بررسی میکند. درحالی که متافیزیک شامل تلاشهایی برای
مطالعه ماهیت واقعیت نهایی است، ارزششناسی به بررسی دستورالعملهای مربوط به فعل اخلاقی و زیبایی میپردازد.
هر فردی تحت تأثیر کسانی واقع میشود که سعی دارند رفتار او را در جهات معینی سوق دهند. مردان و زنان عصر
جدید در دنیایی از ارزشهای متعارض زندگی میکنند. الگوهای ارزشی ملیگرایانه دولت – ملتهای گوناگون موجب مناقشه
و جنگ بودهاند. در داخل کشورها ارزشها در راستای منافع طبقاتی و گروهی با هم برخورد میکنند.