جزوه آشنایی با معماری اسلامی ایران

بخشی از متن فایل
آب انبار
آب انبار: یکی از ساختمان های آبی در سراسر راهها و شهرها ، از مخازن آب زیرزمینی که برای رفع نیاز مردم به آب شرب و برای ذخیره سازی آب در بیشتر
مناطق ایران ساخته می شد. قزوین : شهر آب انبارها
عناصر معماری آب انبار : سردر، پاشیر ، مخزن آب انبار
سردر : سردر به حفره یا فضای شیب داری منتهی می شود ، معموالً در سردر نام بانی بنا و سازنده آب انبار ذکر می شود.
پاشیر : محل انتهای شیب آب انباراست که به وسیله پله های متعدد به آن دسترسی می یابند، راهی برای وارد شدن به آب انبار در قسمتی که شیر داشته است)پاشیر(.
مخزن آب انبار : در زمین سفت تعبیه می شود تا از ریزش دیواره های آب انبار جلوگیری شود.
برخی آب انبارها دارای بادگیرهایی برای خنک کردن آب هستند.
آب انبارها تزئیناتی به جز درسردر نداشتند ، پله ها از مصالح آجر و بدنه نیز از آجر و طاق آب انبار که سقف گهواره ای یا کژاوه ای است ، تماماً آجر و نحوه
اجرای آن ضربی است.
آب انبارهای مهم : آب انبار سید اسماعیل تهران ، آب انبار معصوم خانی در نائین ، آب انبار دوقلوی ۵ بادگیر در کیش، آب انبار روستای ابیانه ،
آب انبار عبدالرزاق خان در مرکز محله خان در کاشان قرن ۱۲ه.ق
انواع آب انبار : ۱)دشتی:ساده و در دشت ساخته میشد، فاقد شیر و پاشیر، شبیه استخرسرپوشیده ساده با پلکانی در یک سو برای برداشتن آب با ظرف از خزانه ،
خزانه ای در گودی برای جمع شدن آب باران.
گاه برای پرکردن آب انباردشتی از جایی بسیار دورجوی آبی تا آب انبار می ساختند تا آب به آن برسدمانند آب انبار عین الرشید یا دیرگچین که میان سیاه کوه و
کرکس کوه نزدیک حسن آبادکهریزک ، کنار جاده قدیم تهران به قم؛ آب انبارصحرایی حاج علیرضا در راه یزد-میبد
۲)شهری روستایی : آب انبارهایی در محله های مختلف شهر و روستا ، ۱ تنوره ) خزانه( ، ۱پلکان و پاشیره دارد و برای خنک کردن آب هم چند بادگیر دارد
تنوره )خزینه( ، برای حفظ مسائل ایستایی ) جلوگیری از فشارهایی که آب بر بدنه می آورد( در داخل زمین ساخته می شود.
آب انبار سیداسماعیل تهران آسمانه تخت ) مسطح( دارد و آب انبار حاج علی آقا در کرمان که زیر همه کاروانسرای آن خزانه آب انبار است؛ هرچند بهتر است
آسمانه خزانه گنبدی باشد تا گرمای کمتری به درون نفوذ کند.
خزانه : خزانه آب انبار گنجایش آب بسیار زیاد با قطر استوانه نزدیک ۱۰تا ۱۲ متر
پس از روان کردن آب به استخرها جهت پاالیش آب از آلودگی و گذر از الیه های شنی ، گل والی آن را می گرفتند به کمک پهلوانان ، با طناب و چرخ چاه
برای جلوگیری از گندیدن آب : نمک و آهک
راچینه : پلکان دسترسی به پاشیر ؛ آب انبار خواجه یزد با ۶۰ پله بلند
پاگرد آب انبار : در میانه پلکان یک یا دو پاگرد بعنوان شربت خوری ، بستنی فروشی و قهوه خانه
آب انبارخواجه یزد با دو پلکان؛ یکی به میدان خان و دیگری به بازار * آب انبار زرتشتی ها با دو پلکان، یکی برای زرتشتیان و دیگری برای مسلمانان
پاشیر = جایگاه دسترسی به آب آب انبار، پلکان در پایان به پاشیر می رسد.
پاشیر: اتاقکی کنار خزانه با یک چاه هرزآب زیر آن در پاشیر گاه ۳ شیر آب بسیار بزرگ وجود داشته است.
خیشخان ) بادگیر( : برای خنک نگه داشتن آب و گاه تا ۶ بادگیر
ساختمایه آب انبار :
برای اِعمال فشاریکنواخت بر تنه آب انبارشکل خزانه) تنوره( = استوانه ) یزدو کاشان(و گاه چهارگوش و دراز مانند آب انبار گنجعلیخان کرمان با۴ ستون و
یا خزانه آب انبار سیداسماعیل تهران که فضایی بزرگ یا چهل ستونی
کفپوش تنوره : سرب ، تا تحمل فشار سنگین آب را تاب بیاورد)سرب های کف حمام علی مردان خان در میدان گنجعلی خان کرمان را آغامحمدخان قاجار بیرون
آورد و با آن گلوله ساخت(، روی سرب را با الیه ساروج پوشاندند تا آب با سرب تماس نداشته باشد.
دیوارها : آجر و مالت ساروج و پشت آن را خاک تا در برابر فشار آب تَرَک نخورد، این دیوار تا سطح زمین باال می آمده و روی آن گنبدی ساخته می شده.
در شرق خراسان آب انبارهای بدون بادگیر و همچون استخر بوده است.
آب انبارهای تهران :
آب انبار فرمانفرما در خیابان حشمت الدوله و آب انبار سید اسماعیل در خیابان ۱۵ خرداد